bij slachtoffers van narcisme

Wanneer er wordt gesproken over de gevolgen van narcisme valt meteen op dat er veel drama is. Mensen die zich slachtoffer (blijven) voelen, de narcisten in hun leven verwijten (blijven) maken of dat zij de narcist (blijven) proberen te redden. Oftewel de rollen zoals die van de dramadriehoek (bedacht door Stephen Karpman). Kort samengevat:

De rollen (Slachtoffer-Aanklager-Redder) in de dramadriehoek is gebaseerd op ongelijkwaardigheid: een ieder vindt zich ofwel beter ofwel minder dan de ander. Niemand neemt verantwoordelijkheid voor zijn of haar eigen gedrag: de Aanklager en het Slachtoffer leggen de schuld bij de ander, terwijl de Redder problemen niet laat waar ze horen, ook van en voor anderen wil oplossen. Alle drie rollen richten zich op de verantwoordelijkheid van de ander en leiden de aandacht af van zichzelf. Het doel is om het eigen te zwakke ego te versterken en de last van de verantwoordelijkheid voor eigen voelen, denken en handelen te ontkennen.

Er wordt hierna gesproken over de narcist in de hij-vorm en de partner in de zij-vorm. Echter is het niet geslachtsgebonden, dus overal waar “hij/zijn” staan kan “zij/haar” worden gelezen en andersom. 

Narcisme
Narcistische mensen voelen zichzelf beter dan de rest en vinden dat zij recht hebben op een speciale behandeling. Hun gedrag wordt gekenmerkt door een overmaat van zelfgerichtheid. Ze zijn er van overtuigd dat ze enorm belangrijk zijn en zijn constant op zoek naar bevestiging van dat gevoel. Zij krijgen bevestiging door reactie te krijgen op wat zij zeggen en doen en het maakt hen niet uit of dat positief of negatief is. In een relatie zal een persoon die lijdt aan narcistische persoonlijkheidsstoornis (NPS) proberen zijn partner te misleiden door hen een gevoel van onduidelijkheid en onzekerheid te geven. “Gaslighting” is een manipulatie techniek die door narcisten wordt gebruikt om hun partner aan hun eigen realiteit en werkelijkheid te doen twijfelen. Als gevolg daarvan zal de partner steeds vaker bevestiging vragen en nog harder hun best doen om hun “goed zijn” te bewijzen. Hierdoor krijgt de narcistische partner een hogere status. De wensen en noden van de partner worden ondergeschikt gemaakt. Dit versterkt het gevoel van superieur zijn en leidt tot steeds meer macht over en invloed op de partner.

Er zijn grofweg twee typen narcisten: openlijke en verborgen narcisten. Een openlijke narcist steekt zijn arrogantie niet onder stoelen of banken, is veeleisend en is niet bang om confrontaties aan te gaan. Voorkeursrol is de Aanklager. Een verborgen narcist is veel moeilijker te herkennen en zou je kunnen omschrijven als een “wolf in schaapskleren”. Zij doen naar de buitenwereld toe ontzettend hun best om vriendelijk, meelevend en aardig gevonden te worden. Wanneer je een relatie hebt met een verborgen narcist dan kan deze in het bijzijn van anderen heel lief en attent zijn. Echter zodra je met z’n tweeën bent dan kan deze als een blad aan een boom om draaien. De verborgen narcist heeft geleerd dat ze gemakkelijker de erkenning en waardering krijgen die zij verlangen door zichzelf te presenteren als een invoelende, liefdevolle en betrokken mens. Voorkeursrol is de Redder of, als hun “goed” doen wordt miskent, het Slachtoffer. Een verborgen narcist kan ook zwelgen in gevoelens van onderwaardering en zeggen dingen zoals dat ze niks waard zijn en niets kunnen etc. Dit lokt bij hun gesprekspartner meestal de behoefte uit om dit te ontkennen en de narcist op te peppen met de verlangde en nodige aandacht en waardering. Door de verschillende rollen die worden gespeeld krijgt de omgeving een totaal ander beeld van de narcist dan de partner. Hierdoor wordt bij de partner het gevoel versterkt dat zij het helemaal verkeerd ziet en dat het allemaal aan haar ligt.

Narcisme in de dramadriehoek
Een narcistisch persoon voelt zich waarschijnlijk erg prettig in de rollenpatronen die binnen de dramadriehoek worden gespeeld. Dit komt omdat reacties vanuit de verschillende posities gemakkelijk te voorspellen zijn en het de ander ondergeschikt, verantwoordelijk en beïnvloedbaar maakt.

De verschillende rollen in het kort beschreven en wat het de narcist oplevert:

Redder: miskent het kunnen van de ander, “ik help en red” dus ik ben oké.
“jij kunt het niet” dus jij bent niet oké.
Wat het een narcist oplevert is:
Ego-boost, positieve energie, trots, erkenning, het gevoel belangrijk te zijn.

Aanklager: miskent de ander, “het is jouw schuld” dus ik ben oké.
“ik ben goed en weet het beter” dus jij bent niet oké.
Wat het een narcist oplevert is:
Macht, gevoel van superioriteit, niet naar zichzelf hoeven kijken.

Slachtoffer: miskent het eigen kunnen, “ik kan het niet” dus ik ben niet oké.
“ik ben niet goed, jij moet mij helpen” dus jij bent misschien oké (mits jij mij helpt).
Wat het een narcist oplevert is:
Aandacht. Maakt zich afhankelijk en hoeft zelf geen verantwoordelijkheid te nemen.

De niet narcistische partner ervaart ook de negatieve kant van deze rollen:

Redder: blijft geven en zorgt niet goed voor zichzelf, steekt al hun energie in anderen, verliest het contact met zichzelf, raakt uitgeput en loopt het risico om een burn-out te krijgen.

Aanklager: door het altijd beter te weten plaatst ze zichzelf boven de ander en valt anderen aan. Dit negatieve gedrag maakt dan anderen weglopen, hierdoor blijft zij eenzaam en alleen achter.

Slachtoffer: voelt zich ondergeschikt aan alles en iedereen, legt daarmee alle verantwoording buiten zichzelf. Cijfert zichzelf weg in de hoop daarvoor beloond te worden en wordt boos als ze die niet krijgt, gaat steeds meer klagen. Anderen krijgen het gevoel niet goed genoeg te zijn en lopen weg. Ze blijft hulpeloos, boos en alleen achter.

Slachtoffer van narcisme
Het Slachtoffer zoekt steeds naar een Redder, die bevestigt haar niet kunnen. Of naar een Aanklager, die bevestigt dat zij niet goed is en niets kan. Een narcistisch persoon brengt en houdt hun partner het liefst in de rol van Slachtoffer. Dat maakt de partner afhankelijk, ondergeschikt, controleerbaar en  het ondermijnt en degradeert haar waarde als persoon. De kans is echter groot dat het Slachtoffer op een bepaald moment zich gaat beklagen en in de rol van Aanklager schiet. Dan zijn de rapen gaar! Een narcist zal geen directe aanval dulden en meteen alle beschuldigingen (die mogelijk terecht zijn) terugkaatsen of weerleggen, hij is immers perfect dus aan hem kan het nooit liggen.

Reddersyndroom
De partner van een narcist schiet het vaakst in de rol van Redder. Dit is meestal voornamelijk om conflicten te vermijden. Ze past zich steeds aan, staat altijd klaar voor anderen en het meest nog voor de veeleisende narcistische partner. Die geniet van deze vertroeteling en aandacht, vindt dat hij daar alle recht op heeft en vindt het dan ook heel vanzelfsprekend die te krijgen. Als dat niet gebeurt, of onvoldoende naar de zin van de narcist, zal hij die aandacht van haar gaan opeisen. De partner liep al constant op haar tenen om aan die hoge eisen te voldoen en nu wordt er verlangd dat zij nog meer op haar tenen gaat lopen. Net zo lang totdat er geen energie meer over is, er is dan ook geen fut meer over om zich ertegen te verzetten. Hulpeloos overgeleverd aan het drama van een destructieve relatie met een narcistische partner.

Tips – en hun beperkingen
Om niet in de dramadriehoek  terecht te komen worden er verschillende tips gegeven aan de Redders en helpers die zij in acht zouden moeten nemen om te voorkomen dat zij vastlopen en opbranden.  Die wil ik, zoals we dat bij Next (zie laatste kopje) ook doen, nader beschouwen binnen het kader van de narcistische beïnvloeding in een destructieve relatie. Dan pas wordt het duidelijk dat het niet zo gemakkelijk is om je daaruit los te maken, om er met een helikopterview boven te kunnen hangen en de dynamiek met enige afstand te beschouwen.

Je hoeft het ècht niet allemaal alleen te doen! Je kunt anderen erbij inschakelen.
Je hoeft niet iedereen te helpen, ieder heeft daarin hun eigen verantwoording te nemen.
Doe zo min mogelijk tegen je zin in, want is die ander er werkelijk mee geholpen?

De narcist eist van zijn partner constant dingen voor hem te doen en uiteraard direct, zonder te zeuren. Of zij dat wel wil en of ze er zin in heeft om dat te doen, komt echt niet aan de orde. Vraagt zij om hulp dan hoeft zij die echt niet van haar narcistische partner te verwachten. Bij hulp van anderen vragen en ontvangen, moet er wel iets worden aangegeven over wat er mogelijk gedaan kan worden. Als zij dit vraagt aan iemand anders dan haar partner, dan kan dit mogelijk gezichtsverlies betekenen voor de narcistische partner, want kan of wil hij haar niet helpen dan? Bovendien ziet de narcist dit meteen als een teken van zwakte en als een bevestiging van haar tekort schieten. De partner krijgt het verwijt dat zij zwak is en heeft gefaald; dat is natrappen als iemand al ligt. Een narcist neemt weinig tot geen eigen verantwoordelijkheid, hij zal het liefst alles naar de partner toe schuiven en haar de verantwoording volledig laten dragen. De narcist is er immers tè goed en tè speciaal voor, daar zijn de onderdanen (partner en eventueel de kinderen) goed genoeg voor.

Je kunt niet iedereen tegelijk helpen, je moet soms keuzes maken.
Je stelt prioriteiten op basis van wat op dat moment je aandacht nodig heeft.
Aandacht ergens aan geven betekent niet dat je al het andere dan verwaarloost. 

Waag het maar niet om de narcist geen prioriteit te maken, hij is immers het allerbelangrijkste en verdient het om alle aandacht te krijgen. Krijgt hij het niet dan zal hij het zeker weten gaan opeisen. Zelfs (het belang van) de eigen kinderen zijn ondergeschikt. De narcist wil altijd prioriteit zijn/hebben en niets of niemand anders dan alleen hij verdient het om dat te krijgen. Wanneer de aandacht van de partner niet naar de narcist gaat, dan meent hij te worden verwaarloosd door haar en zal hij er alles aan doen om haar aandacht van dat andere weer naar zich toe te halen. Er blijft geen of heel weinig tijd en ruimte over voor iemand of iets anders.

Soms heb je even geen tijd of zin om anderen te helpen, je hebt rust nodig en dat mag je aangeven.
Je bent geen gevoelloze robot, oprechte waardering heb je nodig.
Vul innerlijke leegte niet met hollen voor anderen. Vul die door aandacht te schenken aan je rust en geestelijke groei!

Even rust nodig hebben, daar hebben anderen meestal wel begrip voor, de narcistische partner echter niet. Waarschijnlijk doet hij precies het tegenovergestelde, want het kan natuurlijk niet zo zijn dat zij niet altijd paraat staat om iets voor hem te doen. Hier tegenin gaan kost haar mogelijk nog meer energie! Een narcist zal zijn partner daar onvoldoende rust voor geven! Voor hem is het nooit genoeg en zal de partner moeten blijven rennen. Zij zal dit mogelijk nog heel lang blijven doen in de hoop daarvoor toch iets van waardering of dankbaarheid van hem te ontvangen. De narcist zal echter weinig tot geen uitingen van waardering hebben, zij moet gewoon doen wat hij wil dat ze doet. Het is haar taak als ‘de partner’ om dat te doen. Mocht het noodzakelijk zijn om haar energie niveau wat op te krikken, dan zal zij hoogstens een uitgesproken schijn van waardering van hem krijgen.

Slachtoffer van narcisme?
Je wilde jouw nex (narcistische ex) redden en daarvoor heb jij je communicatie aangepast, je agenda plannen, wensen en verlangens opzij geschoven, ben je niet voor jezelf opgekomen en bleef jij je grenzen verleggen. Hoeveel was jij bereid om op te geven en bleef er nog iets over? Je mag iets willen, voor jezelf opkomen, je hoeft echt geen genoegen te nemen met minder dan waarnaar je verlangt. Wat jij wil, en nodig hebt is belangrijk! Niemand is ondergeschikt of minder waard dan een ander.

Pas wanneer jij je van je nex hebt weten los te maken zal het je langzaamaan helderder worden hoe destructief deze relatie voor je was, hoe kleinerend en denigrerend je nex naar jou toe is geweest. Dan komt onvermijdelijk een periode  – na de ontdekking van (vermoedelijk) narcisme in je leven – dat jij je slachtoffer voelt, je bent slachtoffer geworden van narcisme. Beter is het dat je niet te lang blijft hangen in het slachtofferschap! Hoe langer jij je focust en richt op het opgelegde slachtofferschap door je nex, hoe langer en heviger jij je een slachtoffer zal voelen en hoe sterker je aantrekkingskracht op hen is! Narcisten zullen altijd hun best blijven doen om steeds maar weer een nieuw “slachtoffer” aan de haak te slaan.

Narcisme begrijpen?
Je werd volledig in beslag genomen door je wens om door je nex te worden begrepen (Slachtoffer) en dat je nex ook jouw perspectief ging zien (Slachtoffer en Aanklager wanneer dat niet lukte).  Je leefde en was obsessief bezig met elke vorm van kritiek die je kreeg en probeerde het op te lossen (Redder).

Een diep verlangen naar een oplossing, begrip en vergeving
van iets wat niet te begrijpen valt… 

Er kunnen meerdere redenen zijn waarom je partner je zo behandelde. Misschien is je nex in het verleden zelf niet goed behandeld, heeft je nex een mentale stoornis of misschien was er helemaal geen aanwijsbare reden voor. Jij was met je nex omdat je van hem hield, maar onthoudt dat jij de emotionele problemen van een ander niet kunt oplossen en dat jij niet het Slachtoffer mag worden van het gedrag van je partner. Herstellen van zo’n heftige relatie is niet gemakkelijk, maar jij verdient het om gelukkig te zijn.

Zit jij in een relatie met een (vermoedelijke) narcist? 
Dan kun je ook kracht halen uit de dramadriehoek en deze gebruiken om de regie over je leven terug te nemen. Slachtoffer “tot hier en niet verder!” Redder: “ik help mezelf en mijn dierbaren die Slachtoffer zijn geworden van de narcist”. Aanklager “ik verdien beter en ga doen wat goed is voor mij!”. Stop die energie van boosheid in jezelf. Boosheid geeft de aanzet om in beweging te komen, het leidt tot verzet en veranderingen.  Dit kun je gebruiken om ervoor te zorgen dat jij de regie over je eigen leven neemt. Jij bepaalt wat goed is voor jou en niet een ander!

NEXT is herstellen, doorgaan en werkelijk leven
De gevolgen van psychische mishandeling (gaslighting) blijken lastig te herkennen en worden zelfs door ervaren hulpverleners niet altijd herkend. De impact die dit heeft wordt door wie het hebben meegemaakt beschreven als “karaktermoord en hartverkrachting”. Het taste hun zelfbeeld dusdanig aan dat hun Zelf verdwenen leek te zijn.

Samen met een collega (Suzan) heb ik een programma opgezet van een serie bijeenkomsten voor mensen die vermoeden dat hun (ex)partner mogelijk een narcist is, om hen te helpen herstellen. Wij van Next zijn tevens ervaringsdeskundigen: Ik (Jeanet) had een narcistische ouder en grootouder, Suzan had relaties met een narcist. Doordat wij de ondermijnende mechanismen van manipulatie hebben meegemaakt, hebben wij beter zicht op de diepgewortelde problematiek van psychische en soms ook fysieke mishandeling. Daarbij willen wij gezegd hebben dat het niet aan ons is om te bepalen of er daadwerkelijk sprake is van narcisme of NPS en ook niet om een eventuele diagnose te stellen. We benoemen het omdat het een herkenbaar kader biedt. Wij bieden een veilige plek waar jij eindelijk je verhaal kunt vertellen en je ervaringen kunt delen met anderen die er geen (voor)oordeel over hebben en begrijpen waarover je het hebt. Met een creatieve benadering en een gezonde dosis relativerende humor begeleiden wij je M/V om weer in jezelf te geloven en om je zelfvertrouwen terug te krijgen. Het is een investering in jeZelf en jouw eigenwaarde.

https://www.jeanetmanders.nl/durf-te-praten/groepsgesprek/next_herstel_narcisme/

Een reactie plaatsen