Jeanet: kind van een narcistische (groot)ouder

Terwijl ik midden in het rouw- en regelproces zat van mijn pas overleden oma werd ik gebeld. Een telefoontje welke mijn wereld volledig op z’n kop heeft gezet. Mijn vader was zojuist overleden d.m.v. euthanasie en of ik meteen wilde komen om alles te regelen. Ik had dat immers toegezegd te doen en het was dus mijn taak om deze te vervullen. Het gaat hier om een mail die ik had ontvangen in 2003 (van toen ruim twaalf jaar geleden) waarin hij precies had vastgelegd wat en hoe hij het wilde en wie daarbij mochten zijn, eigenlijk vooral wie niet: zijn eigen moeder! De reden hiervoor was dat zij dan alle aandacht naar zich toe zou trekken, zoals hij dat bewezen achtte op de begrafenis van zijn zus. Zijn moeder, mijn oma, was inmiddels al overleden waardoor mij dit dilemma bespaard is gebleven.

Dat er meer aan de hand was met mijn vader en in zijn gezin van herkomst was altijd al duidelijk. Alleen kon ik niet mijn vinger erop leggen wat dat was. Nu werd het mij langzaam duidelijk, ook wat ik gemist heb en waarnaar ik verlangd had: liefde, begrip en goedkeuring van beide ouders, dus ook van mijn narcistische vader. De koude plotselinge en harteloze manier van uit het leven stappen, mij volledig verantwoordelijk stellen om alles precies zo te regelen en te doen zoals hij dat verlangde, met de verwachting dat ik dat natuurlijk ook gewoon zo zal doen, is zo op en top in het teken van narcisme dat het me verbaasd dat ik dit pas een half jaar na zijn dood begon in te zien.

Ook mijn eigen reactie op bepaalde manieren van omgaan met anderen waarvan mijn nekharen overeind gaan staan, snap ik beter. Je partner, familie en vrienden zwart maken of omlaag praten (om zelf te stijgen in aanzien), mooipraterij, onecht of niet oprecht zijn, respectloos naar anderen etc. Dat riep bij mij veel weerstand op en maakte het monster wakker die ik als kind te slapen had gelegd. Wat kon ik als kind immers anders doen dan slikken, mijn mond houden, dit te laten rusten en mijn leven verder zo goed mogelijk te leven. Mijn levensmotto: leven vanuit je hart met passie.

inzichten
Authentiek zijn en daarnaar handelen is best een flinke uitdaging voor mij (geweest). Daarvoor dank ik mijn moeder want haar invloed op mijn opvoeding bleek heel veel groter dan die van mijn vader. Ik heb enorm respect voor haar dat er zoveel kracht en motivatie in haar zat om tegen de stroom in te gaan om het einddoel te halen wat zij voor ogen had. Ondanks het constant manipuleren, liegen en kleineren oversteeg zij toch mijn vader. Er is zoveel gebeurd, onuitgesproken gebleven en ook nog te verwerken. Maar met dit missende puzzelstuk werd ineens zoveel duidelijk. Over wat het effect op het gezin en op een kind is die een narcistische ouder had zou ik een boekwerk kunnen schrijven. Verhalen van anderen die ik tegenkwam tijdens mijn zoektocht bracht mij veel herkenning en bood ergens ook troost. Ineens werd het familie mysterie duidelijk en kan ik de invloed helder(der) zien.

Hoe kon ik het niet eerder zien, notabene heb ik tijdens mijn opleiding in een rollenspel een man met een narcistische persoonlijkheidsstoornis moeten spelen! Dat werd een sterk uitvergroot en overdreven zelfbeeld. Heel anders dan wat ik in mijn jonge leven had ervaren nl. die van een verborgen narcist! Die blies zijn ego op om zijn onzekerheid mee te maskeren. Hij was het slachtoffer die daarvoor erkenning en hulp zocht, althans zo leek het. Daarachter verborgen was onvrede want hem kwam niet toe waar hij (vond dat hij) recht op had. Ieder ander die hem dat kon geven was dat dan ook verplicht te doen, om redenen die alleen hem helder waren. Was hij aardig en vriendelijk, soms zelfs complimenteus, dan zat op een of andere manier een voordeel en gewin voor hem in. Nooit onvoorwaardelijk, altijd waren er eisen/voorwaarden voor zijn liefde en aandacht, dat was altijd aan (zijn) regels gebonden.

In mijn volwassen leven had ik moeite met mijn grenzen kennen en kunnen aangeven, ik had een vaag en laag zelfbeeld, ik was onzeker en stelde me afhankelijk op tegenover anderen. Mijn leven stond in het teken van klaarstaan voor anderen, andersom moest ik niet te veel terug verwachten. Daar kwam de beperkende overtuiging uit wat ik wilde (mijn behoefte en wensen) er niet toe deden en eigenlijk zelf dat ik er niet toe deed. Ik was alleen iets waard wanneer ik wat voor anderen kon betekenen, anderen (en vooral mijn vader) kwamen op de eerste plaats. Ik leefde onder de invloed van mijn omgeving en deed wat er van mij verwacht werd of wat (ik dacht dat) hoorde. Autonomie was een vaag iets. Nu weet ik wat het is en vooral ook hoe belangrijk dat is, samen met een set eigen normen en waarden, je levensovertuigingen, levensstandaard en je doel.

Mijn visie als psychosociaal hulpverlener over omgaan met narcisme vind je hier.

Suzan: relatie(s) met een narcistische partner

Gezin van herkomst
Tijdens een therapiesessie kreeg ik onlangs antwoord op mijn vraag waarom ik “dichtklap en me terugtrek wanneer iemand emotioneel dichtbij komt”. Geconfronteerd werd ik met het feit dat ik niet geheel gevuld met mezelf door het leven ga. Fysiek was ik aanwezig, maar geestelijk liet ik mij door anderen “besturen”. Steeds paste ik me aan en voelde ik me constant verantwoordelijk voor anderen. Zo wilde ik niet leven en ik begon een zoektocht naar mezelf.

Als kind kreeg ik de overtuiging mee dat ik verantwoordelijk was voor gevoelens van anderen en andersom dat anderen verantwoordelijk waren voor mijn gevoel. Dit werd bevestigd door uitspraken zoals “Stop daar nu mee; wat je doet maakt mij verdrietig”. Mijn ouders hadden hoge verwachtingen van mijn hoogbegaafde broer. Daar ontleende ik mijn zelfbeeld aan: “ik ben niet goed genoeg”. Wanneer ik emotioneel was, vond mijn broer mij lastig. Ik hoorde “ik mag niet lastig zijn” en paste me aan. Ik werd dat lieve meisje dat geen aandacht voor zichzelf opeiste. Ik voelde dat het voor mij niet veilig was me kwetsbaar op te stellen. Me geheel openstellen voor intimiteit durfde ik niet meer. Het aangeven van mijn behoeften en wat ik nodig had, wilde of voelde, heb ik van huis uit niet meegekregen. Dat moest ik nog leren.

Met 16 jaar ging ik studeren en koos voor een internaat in België. Weg van huis, mocht ik mezelf zijn met al mijn emoties en gekkigheid. Ik voelde mij veilig en vrij. Na het behalen van mijn diploma in 1993 werd ik vlakbij Bern geplaatst via een horeca uitwisselingsprogramma. Daar ervoer ik diepe eenzaamheid en werd ik snel volwassen. Toch maakte ik het jaar netjes af. Daarna trok ik verder. In een kuurhotel in Oostenrijk werkte ik met een hecht team en ervoer saamhorigheid. Na 2 jaar voelde ik druk van thuis en gaf ik daar aan toe. Weer in Nederland kwam ik in het spanningsveld van tegenstellingen; van zelfstandig zijn en aanpassen in een groep; van samen zijn en eenzaam zijn; van veiligheid en spanning zoeken. In 1997 kreeg ik een relatie met een 21 jaar oudere man. Hij was zeer liefdevol, maar zijn verzorgende houding verstikte me. Mijn wens om te reizen en voor mezelf te zorgen, was het leven waar ik naar op zoek was.

In 2000 ging ik varen en werd veroverd door een charmant en welbespraakte collega. Hij vertelde over zijn rebelse jeugd, het overlijden van zijn moeder, de manier waarop hij zich door zijn familie in de steek gelaten voelde en tenslotte Australië was ontvlucht. Er was veel herkenning, ik voelde me door mijn eigen familie in de steek gelaten. Ik was Nederland ontvlucht op zoek naar mezelf en een ander leven. Het voelde goed om ergens bij te horen (dus niet alleen). Ik genoot van zijn aandacht en het aanzien wat hij mij gaf. Deze charismatische man hoorde bij mij. Maar ik had hem niet alleen, hij bleek ook andere vrouwen te verleiden. Hij vond mij jaloers en kortzichtig. Had hij gelijk? Door mijn behoeften aan spanning gaf ik hem ruimte om in contact met anderen de grenzen van onze relatie op te zoeken. Alleen kende ik mijn eigen grenzen niet en cijferde mezelf weg. Hij hield zich niet aan de gemaakte afspraken binnen de relatie en ik sprak hem daar niet op aan uit angst dat hij weg zou gaan. Ondertussen ging ik twijfelen: ben ik wel goed genoeg? Ik voelde me verantwoordelijk voor alles en iedereen, en vooral voor ons geluk. Mijn overtuiging “liefde overwint alles” hield ik zelf in stand. De liefde was het immers waard nog beter mijn best voor te doen. Hij hield mij steeds verantwoordelijk voor onze slecht functionerende relatie. De verklaring zocht ik alleen bij mijzelf. Voldeed ik niet aan zijn standaard? Ben ik zijn liefde niet waard? Ik had een grenzeloos vertrouwen in hem en droomde over een toekomst samen (zelfvertrouwen had ik niet). Met tijden werd mijn vertrouwen in deze toekomst opgevijzeld. Hij wilde me dus toch niet kwijt en ik geloofde er echt weer in. We haalden beiden iets uit deze relatie; Ik ontleende er een zekere mate van eigenwaarde aan. Het was een relatie van voorwaardelijke liefde, weet ik nu. Op een bepaald moment voelde ik me moe gestreden en gaf aan dat ik zelf meer aandacht en tijd nodig had. Ik ging langzaam beseffen dat de relatie me meer kostte dan het mij bracht en andersom. Toen hij het roer ineens omgooide en vertrok naar het buitenland, nam hij mijn toekomstdromen mee. Ik voelde mij het ultieme slachtoffer. Na 7 jaar bleef ik alleen achter in een vreemd land: uitgeput, leeggezogen, depressief, eenzaam en verlaten.

Terug in Nederland, koos ik bewust me te verdiepen. Ik las een boek over “Highly Sensitive Person”. Hierin herken ik mezelf: gevoelig voor sfeer, voor stemmingen van anderen, extra gevoelig voor zintuiglijke prikkels. Feilloos pik ik de kleinste signalen op en beleef ik alles uitgebreider en intensiever. Spanning en uitdagingen houden me scherp. Ik kwam in contact met BDSM: een vorm van (seksuele) expressie die met wederzijdse toestemming gebruik maakt van fysiek opgelegde beperkingen, intense zenuwprikkels en het spelen van rollen omtrent machtsverhoudingen. Naast het intensief ervaren en de kick van een duidelijke machtsverhouding houdt het ook in: grenzen herkennen, verkennen, aangeven en uiteindelijk misschien verleggen. Daarnaast zelf ontdekking, bevestiging en ontplooiing. Jezelf over kunnen geven aan een ander, in vertrouwen en liefde, samen opgaan en in elkaar mogen verliezen.

Als een magneet werd ik ertoe aangetrokken. Zonder voorkennis kwam ik in contact met een dominante man. Hij zei me voor mijn ziel te gaan. Ik besefte toen nog niet dat ik alle controle uit handen gaf. In het begin werd ik door hem op handen gedragen en hij overvoerde mij met spannende prikkels. Ik moest mezelf voortdurend bewijzen dat ik goed genoeg was voor hem en mijn grenzen blijven verleggen. Gebruikmakend van meerdere manipulatie technieken zoals hypnose en meditatie beïnvloedde hij mij; nam hij gretig bezit van mijn tijd en ruimte; seks werd gebruikt als machtsmiddel of als tegenprestatie. De onechte verbinding ondermijnde mijn perceptie van de realiteit. Bovendien hield hij mij verantwoordelijk voor zijn onstabiele gemoedstoestand. Dit kostte mij bijna al mijn energie. Geleidelijk werd ik van mijn omgeving geïsoleerd en werd zijn leven mijn hele bestaan. Tot het moment dat hij dacht me te bezitten. Op dat moment nam ik mijn eigen verantwoording en vertrok.

Inzichten
Openheid is van nature mijn kernkwaliteit. Een kwaliteit die zowel een sterke eigenschap als een uitdaging is. Grenzeloos en vol overgave stond ik open voor alles en iedereen. Ik bleef me steeds aanpassen aan de ander en cijferde me weg tot het punt dat ik bijna verdween. De vraag die als een rode draad door mijn leven loopt is; “Hoe verhoud ik me tot de ander?” In mijn zoektocht naar vrijwillige overgave, oprechte waardering, erkenning en gedeelde intimiteit hebben mijn mechanismen ‘dichtklappen en terugtrekken’ specifieke functies:
– Het dichtklappen gebeurt wanneer ik me onveilig en onzeker voel over mezelf.
– Het terugtrekken stelt me in staat de spannende prikkels intern te verwerken.
Ik heb geleerd om dit proces te beschouwen en te integreren. Door in contact te staan en een zekere mate van onzekerheid weten te verdragen, ben ik in staat om me op een veilige manier open te stellen. Als ook de verantwoordelijkheid te dragen die het met zich meebrengt: van een ander houden zonder mezelf te verliezen.